Geef patiënt ruimte en tijd om zelf in te zien welke zorg nodig is

Het staat er zwart op wit, maar heeft weinig aandacht gekregen in de media: patiënten kunnen er niet meer op rekenen dat ze alle behandelingen krijgen die mogelijk zijn. Medisch specialisten hebben het opgeschreven in hun toekomstvisie (Federatie Medisch Specialisten, 19 juni).

Het is een harde, maar terechte boodschap. Die artsen in hun spreekkamers zorgvuldig en met respect zullen moeten vertellen aan patiënten.

Dat zal niet meevallen. Niet voor specialisten, maar ook niet voor huisartsen en voor patiënten zelf. Nu al vinden zij dat ze er niet in slagen samen te beslissen wat de beste behandeling is. Uit onderzoek blijkt dat bijna alle specialisten en bijna alle patiënten zo’n gesprek willen. Toch kreeg maar de helft van de patiënten meerdere opties voorgelegd.

Als arts begrijp ik de oproep. We moeten beter kiezen wat we wel en niet doen. Dat moet vanwege de enorme personeelstekorten en kostenstijgingen. De toekomstvisie spreekt over ‘onvermijdelijke keuzes’ en het helpen van artsen om betere keuzes te maken.

Maar we hoeven patiënten helemaal niet uit te leggen dat de zorg vastloopt. Het is belangrijker dat we afstappen van het idee dat zorg iets is dat ‘voor je geregeld wordt’. En van het idee dat zorgprofessionals altijd wel weten wat het beste is.

In plaats daarvan moeten we toe naar een gelijkwaardiger gesprek. Eentje waarin de patiënt wordt uitgenodigd om zelf te verkennen wat voor hem of haar belangrijk is, en de professional de ruimte voelt om mee te denken in plaats van op te lossen.

Dat scheelt óók geld.

Zo sprak ik onlangs een 80-jarige vrouw die op de wachtlijst stond voor een heupoperatie. Ze vroeg zich af of fysiotherapie niet voldoende was om haar van haar pijn af te helpen. Omdat ze een rollator geen probleem zou vinden. Ze ging naar de fysio en inderdaad: dat bleek voldoende, haar pijn was weg. En ze was niet geopereerd.

Een andere keer vroeg iemand me waarom haar moeder van de arts andere medicijnen moest slikken dan ze tot dan toe gewend was. Ik ben met haar mee gaan kijken, gaan onderzoeken waar de verschillen zaten. Die verschillen waren nihil, de medicijnen waren als het ware ‘familie’ van elkaar. Ik ben meegegaan naar het ziekenhuis, heb geholpen bij het stellen van de juiste vragen. Daardoor begreep ze waarom ze de andere medicijnen niet meer kreeg (die waren gewoon niet beschikbaar) en waarom de nieuwe vergelijkbaar zijn. Het resulteerde erin dat haar moeder de nieuw voorgestelde medicijnen wel ging slikken.

Dit willen de meeste artsen natuurlijk zelf ook. Maar ze worden er niet voor betaald, als ze de tijd al zouden hebben. Daar zit dus een deel van de oplossing.

Patiënten willen dit ook. Maar zij ervaren barrières om erover te beginnen met hun arts. Daar zit het andere deel van de oplossing.

We verwachten tegenwoordig van mensen dat ze verantwoordelijkheid nemen voor hun gezondheid. Terecht. Maar dan moeten we ze ook serieus nemen op het moment dat ze die verantwoordelijkheid willen nemen. Dat ze vragen stellen. Of even willen wachten. Of iets anders willen dan wij zouden kiezen.

Iedereen weet dat de tijd van artsen kostbaar is. Waarom dan een pleidooi voor méér tijd voor hen, betaald, om patiënten beter te helpen? Omdat er nu te vaak tijd en geld verspild wordt doordat de communicatie tussen hen niet goed verloopt.

Wij spreken elke week patiënten die graag willen meedenken over hun behandeling, maar verdwalen in termen, tempo en verwachtingen. Of juist mensen die heel goed weten wat ze willen, maar merken dat daar weinig ruimte voor is.

Zorgprofessionals zullen moeten durven vertragen. En patiënten zullen moeten meebewegen, en een houding ontwikkelen waarin ze actief meedenken, ook als het spannend wordt. Daarvoor is vertrouwen nodig: in de professional, maar ook in jezelf.

Dat vertrouwen ontstaat alleen als er echte ruimte is voor het gesprek.

De overheid speelt hierbij natuurlijk een sleutelrol. Want wie verwacht dat burgers zelf regie nemen over hun gezondheid, moet daar beleid op voeren. Waarin gezondheidsvaardigheden structureel terugkomen in onderwijs, werk en media. Waarin preventie niet de bijlage is, maar het startpunt. En waarin passende zorg écht betekent: wat past bij dit mens, op dit moment.

We kunnen de zorg niet toekomstbestendig maken door vaker ‘nee’ te zeggen, of door harder te rennen in hetzelfde systeem. De oplossing ligt niet alleen in technologie of budget. De oplossing ligt in een ander gesprek. Eentje waarin de patiënt een actieve partner is. Niet voor de vorm, maar voor het resultaat.

Laten we daar nu eens echt werk van maken.